Zgony niemowląt w Polsce i na świecie. Gdzie umiera najwięcej niemowląt?

Każda śmierć dziecka jest tragedią, zwłaszcza gdy dochodzi do niej w pierwszych miesiącach życia. Zgony niemowląt to tragiczny i niezmiernie bolesny aspekt rzeczywistości, który dotyka rodziny na całym świecie. Wskaźnik zgonów niemowląt na tysiąc urodzeń żywych jest istotnym narzędziem oceny efektywności systemów opieki zdrowotnej i jakości życia. W Polsce, podobnie jak w innych krajach, śledzenie wskaźnika zgonów niemowląt stanowi kluczowy aspekt monitorowania i oceny opieki zdrowotnej oraz warunków życia dzieci w pierwszym roku życia. Ile w Polsce wynosi wskaźnik zgonów niemowląt?

Warto wiedzieć:

• Wskaźnik zgonów niemowląt to liczba zgonów dzieci w ciągu pierwszego roku życia na 1000 urodzeń żywych w danym okresie.
• Jest to jeden z najważniejszych wskaźników zdrowia publicznego, ponieważ pokazuje, jak dobrze system opieki zdrowotnej radzi sobie z ochroną zdrowia najmłodszych dzieci.
• W Polsce wskaźnik zgonów niemowląt stale spadał od lat 40. XX wieku. W 1946 roku wynosił on 119,8, a w 2024 roku spadł do 3,6.
• Oznacza to, że w ostatnich 78 latach liczba zgonów niemowląt w Polsce zmniejszyła się o prawie 97%.
• W Polsce wskaźnik zgonów niemowląt w ostatnich latach uległ poprawie, jednak nadal jest on wyższy niż w większości krajów Europy.
• W 2023 roku w Polsce wskaźnik ten wyniósł 3,9, podczas gdy w Unii Europejskiej średnia wynosiła 3,3.

Czym jest wskaźnik zgonów niemowląt?

Statystyka ma to do siebie, że potrafi być chłodna i zdystansowana. Jednak niektóre liczby, choć operują na dużej skali, odzwierciedlają najbardziej intymne i bolesne aspekty ludzkiego życia. Wśród nich jest wskaźnik zgonów niemowląt (IMR – Infant Mortality Rate), który jest czymś więcej niż tylko rubryką w roczniku demograficznym. IMR to tętno zdrowia narodowego, a zarazem obietnica, jaką państwo składa każdemu nowo narodzonemu obywatelowi: że system opieki zrobi wszystko, by zapewnić mu szansę na pierwszy rok życia.

Czym dokładnie jest wskaźnik zgonów niemowląt? To proste równanie: IMR to liczba zgonów dzieci, które nie dożyły pierwszych urodzin, przeliczona na 1000 żywych urodzeń w danym roku. Oczywiście, im niższy ten wskaźnik, tym lepiej. Jest on niezwykle wrażliwy i stanowi precyzyjny barometr poziomu zdrowia w kraju. Wskaźnik ten błyskawicznie reaguje na zmiany w dostępie do podstawowej opieki zdrowotnej, jakości opieki okołoporodowej, stanie zdrowia i odżywieniu matek oraz warunkach środowiskowych i higienicznych (takich jak dostęp do czystej wody). Jeśli IMR jest wysoki, oznacza to, że fundamentalne filary społeczeństwa – infrastruktura, edukacja, system zdrowia – są niewydolne.

Wskaźnik zgonów niemowląt w Polsce

W Polsce odnotowano znaczące zmiany wskaźnika zgonów niemowląt na przestrzeni lat. Analiza danych od roku 1946 do 2024 ukazuje ewolucję sytuacji i podejmowane przez społeczeństwo działania w celu poprawy opieki nad najmłodszymi członkami społeczeństwa.

Polska ma za sobą długą i trudną drogę w zakresie opieki nad najmłodszymi. Roczne wskaźniki zgonów niemowląt, wyrażone na 1000 urodzeń żywych, rysują obraz zmieniającej się rzeczywistości. W okresie powojennym, w latach 40. i 50., Polska zmagała się z wysokim wskaźnikiem zgonów niemowląt, osiągając najwyższe wartości w latach 1946 – 1951. W tym czasie wskaźnik przekraczał 100, co oznaczało, że ponad 10% urodzeń kończyło się zgonem niemowlęcia w ciągu pierwszego roku życia.

Od lat 60. obserwujemy stały spadek wskaźnika zgonów niemowląt. Wprowadzane reformy, rozwój opieki zdrowotnej i edukacja społeczeństwa przyczyniły się do poprawy warunków życia niemowląt. W latach 60. i 70. wskaźnik spadł poniżej 50, a następnie kontynuował trend opadający w kolejnych dekadach.

Najbardziej znaczącą zmianą było obserwowane w latach 90. i na początku XXI wieku gwałtowne obniżenie wskaźnika zgonów niemowląt do jednocyfrowych wartości. Ten pozytywny trend jest związany z wieloma czynnikami, w tym z rozwojem medycyny, poprawą warunków życia, a także z rosnącą świadomością rodziców na temat zdrowia dziecka. W tym okresie Polska dokonała wielu zmian strukturalnych, zarówno społecznych, jak i ekonomicznych, co miało wpływ na poprawę opieki zdrowotnej dla matek i niemowląt.

W ostatnich latach, od 2015 roku, Polska utrzymuje stosunkowo niski wskaźnik zgonów niemowląt, oscylujący w granicach 3,6 – 4,0. To rezultat działań podejmowanych przez rząd, organizacje społeczne oraz samych rodziców, którzy coraz bardziej zdają sobie sprawę z roli opieki prenatalnej i świadomego rodzicielstwa.

Motorem tej zmiany była celowa i kosztowna inwestycja w neonatologię, czyli medycynę ratującą najmniejszych. W krajach rozwiniętych, w których IMR jest już niski, największe wyzwanie stanowią wcześniaki. Ratowanie tych pacjentów wymaga nie tylko zaawansowanej technologii i wykwalifikowanego personelu, ale również długotrwałej opieki. Postępy w ratowaniu najmniejszych wcześniaków są bezpośrednio odpowiedzialne za znaczną część spadku IMR w Polsce w ostatnich dwóch dekadach. To jest sukces, który nie jest efektem jedynie ogólnej poprawy warunków bytowych, ale strategicznego skoncentrowania się na najbardziej krytycznym momencie życia dziecka.

Niewielki wzrost wskaźnika zgonów niemowląt w Polsce

W 2021 roku wskaźnik zgonów niemowląt w Polsce wzrósł do 3,9. Był to pierwszy wzrost po kilkudziesięciu latach spadków. Wzrost ten był prawdopodobnie spowodowany przez pandemię COVID-19, która doprowadziła do opóźnień i ograniczeń w udzielaniu opieki medycznej. W Polsce obserwuje się również starzenie się społeczeństwa, co może prowadzić do wzrostu liczby urodzeń u kobiet w starszym wieku. Kobiety te są bardziej narażone na komplikacje w ciąży i porodzie, które mogą zwiększać ryzyko zgonu noworodka.

Zgony niemowląt w Polsce wg województw

 

Zgony niemowląt w Europie i na świecie

Na podstawie danych Eurostatu z 2023 roku, Polska (3,9) plasuje się na średnim poziomie w porównaniu do innych państw europejskich. Warto zauważyć, że Polska osiągnęła istotne postępy w poprawie wskaźników zgonów niemowląt w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci. Jednakże, aby zbliżyć się do najbardziej rozwiniętych krajów, istnieje nadal miejsce na doskonalenie systemu opieki zdrowotnej, edukacji rodziców oraz wsparcia społecznego.

Badanie wskaźników zgonów niemowląt w kontekście innych państw Europy dostarcza cennych informacji na temat osiągnięć Polski oraz obszarów wymagających dalszej uwagi. Dążenie do zbliżenia się do najlepszych praktyk, kontynuacja inwestycji w opiekę zdrowotną i edukację społeczeństwa pozostają kluczowymi elementami, aby Polska mogła utrzymać pozytywny trend i poprawić jakość życia najmłodszych obywateli.

Wskaźnik zgonów niemowląt na świecie

Aby w pełni docenić postępy polskiej opieki zdrowotnej, należy umieścić je w szerszym, globalnym kontekście.

Na podstawie danych UNICEF z 2023 roku najwyższe wartości wskaźnika zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych na świecie odnotowano głównie w krajach afrykańskich:

Sudan Południowy	72,6
Somalia	67,8
Niger	67,4
Gwinea	61,5
Republika Środkowoafrykańska	60,4
Nigeria	60,1
Czad	58,7
Mali	57,6
Sierra Leone	56,2
Lesotho	55,4
Liberia	52,6
Afganistan	50,4
Pakistan	50,1
Gwinea Równikowa	49,1
Wybrzeże Kości Słoniowej	46,6
Benin	46,4
Mozambik	45,4

 

San Marino	1,4
Estonia	1,6
Singapur	1,7
Finlandia	1,8
Japonia	1,8
Słowenia	1,8
Białoruś	1,9
Islandia	1,9
Norwegia	1,9

 

IMR jako wskaźnik niezakończonej pracy

Wskaźnik Zgonów Niemowląt (IMR) jest fascynującym, ale i surowym barometrem. Polska historia, opowiedziana tym wskaźnikiem, jest historią dynamicznego postępu, determinacji ekspertów neonatologów i skutecznych, celowanych programów zdrowotnych, które pozwalają na jednoczesne inwestowanie w najwyższą technologię (faza ratowania wcześniaków) i silną profilaktykę (faza stabilizacji i opieki domowej). Osiągnięcie IMR na poziomie typowym dla krajów Europy Zachodniej to ogromny sukces systemu zdrowia publicznego.

Jednak spojrzenie na globalne ekstrema, gdzie w krajach takich jak Sudan Południowy ponad 7% dzieci nie dożywa pierwszych urodzin, każe pamiętać, że dopóki miliony zgonów są możliwe do uniknięcia w najbiedniejszych regionach świata, IMR pozostaje wskaźnikiem nieukończonej pracy globalnej cywilizacji. W czasach, gdy państwa mierzą się z kryzysami demograficznymi, zapewnienie każdemu dziecku najlepszej możliwej opieki jest inwestycją w najcenniejszy kapitał: przyszłość narodu. I to jest najważniejsza lekcja, jaką IMR nam komunikuje.