Mediana wieku w Polsce i Europie. Jak starzeje się społeczeństwo?

 

• Mediana wieku w Polsce rośnie od kilkudziesięciu lat. W 2024 roku wynosiła 43 lata.
• To prawie 2 lata mniej niż wartość mediany wieku w całej Unii Europejskiej.
• W ciągu ostatniej dekady mediana wieku w Polsce wzrosła o 3,8 lat.
• Najstarsze społeczeństwa w Europie mają Monako i Włochy, a najmłodsze Turcja i Islandia.
• Starzejące się społeczeństwo stanowi wyzwanie dla każdego kraju, ponieważ oznacza to mniejszą liczbę osób w wieku produkcyjnym i większą liczbę emerytów.

Mediana wieku – definicja i znaczenie

Mediana wieku to wiek, który dzieli populację na dwie równe części – połowę młodszych i połowę starszych od tego wieku. Jest to ważny wskaźnik, który pomaga zrozumieć strukturę wiekową społeczeństwa.

Wartość mediany wieku jest istotna z kilku powodów:

• Wpływ na rynek pracy: Wysoka mediana wieku może oznaczać starzejącą się siłę roboczą, co może prowadzić do problemów związanych z niedoborem pracowników w niektórych sektorach gospodarki.
• Wpływ na systemy emerytalne: Starsza populacja może stanowić wyzwanie dla systemów emerytalnych, gdyż może wymagać większych wydatków na emerytury i opiekę zdrowotną.
• Wpływ na rozwój społeczny: Struktura wiekowa populacji ma wpływ na politykę społeczną, opiekę zdrowotną, edukację i wiele innych dziedzin życia publicznego.
• Wpływ na strukturę konsumpcji: Osoby starsze mają inne potrzeby niż osoby młode.

Mediana wieku w Polsce

Starzenie się populacji bywa często opisywane w języku klęsk żywiołowych, z metaforami sugerującymi zagrożenie. Mówi się o „tsunami demograficznym” czy „srebrnym kryzysie”. Ta retoryka, choć dramatyczna, ma swoje uzasadnienie w twardych liczbach, zwłaszcza jeśli spojrzymy na dynamikę zmian mediany wieku. Należy jednak pamiętać, że sam fakt wydłużenia życia jest niewątpliwym osiągnięciem cywilizacyjnym, związanym z postępem medycyny i wzrostem poziomu życia. Problem polega nie tyle na tym, że żyjemy dłużej, lecz na tym, jak szybko zmieniają się proporcje w społeczeństwie.

W Polsce obserwujemy wzrost mediany wieku w ciągu ostatnich lat. Według  dostępnych danych mediana wieku w 2024 roku w Polsce wynosiła 43 lata. To oznacza, że połowa populacji jest młodsza niż 43 lata, a druga połowa jest starsza.

W Polsce mediana wieku rośnie od kilkudziesięciu lat. W 1960 roku wynosiła ona 26,4 lat, w roku 2000 przekroczyła 35 lat, a w 2024 roku wzrosła do 43 lat. Przyczyny tego trendu są złożone i obejmują spadek dzietności, wydłużenie oczekiwanej długości życia oraz emigrację młodych ludzi za granicę w poszukiwaniu pracy.

Mediana wieku w Europie

W całej Europie obserwuje się podobne tendencje demograficzne. Średni wiek populacji europejskiej rośnie, co jest wynikiem podobnych czynników jak w Polsce. Kryzysy demograficzne, spadek dzietności oraz rosnąca długość życia przyczyniają się do starzenia się społeczeństw europejskich.

Na początku 2024 roku mediana wieku ludności w Unii Europejskiej wyniosła 44,7 lat. Oznacza to, że połowa ludności Unii Europejskiej była w wieku powyżej 44 lat i 8 miesięcy, podczas gdy druga połowa była młodsza. Na tle tej unijnej średniej Polska wydaje się krajem stosunkowo młodym, z medianą wynoszącą 43 lata. W porównaniu z najstarszymi Włochami, gdzie mediana sięga 48,7 lat, czy nawet unijną średnią, 43 lata w Polsce mogą sugerować, że kryzys jest odległy. Z kolei najmłodszym krajem UE pozostaje Irlandia z medianą 39,4 lat, co pokazuje ogromne zróżnicowanie wewnątrz Wspólnoty.

To pozornie komfortowe zestawienie jest jednak zwodnicze. Prawdziwe wyzwanie demograficzne w Polsce nie polega bowiem na osiągnięciu wysokiego wieku, lecz na prędkości, z jaką do tego progu zmierzamy. Wysoka mediana wieku w krajach takich jak Włochy jest rezultatem długotrwałego procesu, który dawał ich systemom czas na ewolucyjną adaptację. Polska, która startowała z niższego pułapu, doświadcza gwałtownego przyspieszenia. Oznacza to, że infrastruktura społeczna i ekonomiczna – od Funduszu Ubezpieczeń Społecznych po system opieki zdrowotnej – nie ma czasu na łagodne przejście. Musi dokonywać rewolucyjnych skoków, co generuje ogromne napięcia i wyzwania systemowe.

W ciągu ostatnich 10 lat mediana wieku ludności Unii Europejskiej wzrosła o 2,2 lat (w Polsce był to wzrost o 3,8 lat). Prognozy demograficzne wskazują, że ten trend będzie się utrzymywał, a Polska do 2050 roku może stać się jednym z najstarszych narodów Europy.

 

Tempo wzrostu mediany wieku w Europie

Jeśli mediana wieku to termometr, to dla Polski niepokojący jest nie tyle odczyt, co szybkość, z jaką rtęć wędruje w górę. W 2016 roku mediana wieku w Polsce wynosiła zaledwie 39,9 lat. W ciągu zaledwie ośmiu lat, w 2024 roku, wartość ta wzrosła do 43 lat. To skok o ponad 3 lata w mniej niż dekadę.

Dynamika tego wzrostu stawia Polskę w niechlubnej czołówce europejskiej. Podczas gdy średnia mediana wieku w UE w latach 2014–2024 wzrosła o 2,2 lat, Polska odnotowała wzrost o spektakularne 3,8 lat w tym samym okresie. Oznacza to, że starzejemy się znacznie szybciej niż większość Starej Europy.

Do najszybciej starzejących się krajów Europy w ostatnich dziesięciu latach należą: Mołdawia (wzrost mediany wieku o 6,3 lat) oraz Macedonia Północna, która odnotowała wzrost o 4,7 lat.

Dla kontrastu, niektóre kraje zdołały spowolnić, a nawet odwrócić trend wzrostu mediany. W Niemczech mediana spadła o 0,1 roku, a na Malcie o 0,7 roku w latach 2014–2024. Choć Niemcy mają wewnętrznie starzejącą się populację, stabilizacja mediany jest silnie związana ze znacznym napływem młodszych imigrantów. Jest to mechanizm buforujący, który pomaga niwelować naturalny ubytek siły roboczej i działa w odwrotny sposób niż w Polsce, gdzie odpływ młodych pogłębia problem.

Dwa silniki kryzysu

Gwałtowne starzenie się Polski jest napędzane przez dwa wzajemnie wzmacniające się czynniki: załamanie wskaźnika urodzeń oraz paradoks długości życia, który demaskuje słabości systemu opieki zdrowotnej.

Niski wskaźnik dzietności

Demografowie są zgodni, że największy wpływ na dynamikę i poziom starzenia się społeczeństwa ma natężenie urodzeń. Duży udział dzieci działa na społeczeństwo „odmładzająco”. W Europie, aby utrzymać stałą liczebność populacji przy braku migracji (poziom zastępowalności pokoleń), wskaźnik dzietności powinien wynosić około 2,1 żywych urodzeń na kobietę.

Głęboki spadek dzietności jest szczególnie problematyczny, ponieważ oznacza, że baza populacji w wieku przedprodukcyjnym kurczy się, nie zapewniając przyszłej bazy dla wieku produkcyjnego. Choć Polska wprowadziła szerokie programy wsparcia finansowego, jak 800+, analizy wykazały, że program ten nie doprowadził do drastycznego wzrostu dzietności. Zmienił on strukturę społeczną rodzących, często przyczyniając się do redukcji ubóstwa, ale nie odwrócił ogólnokrajowego trendu demograficznego.

Mediana wieku w Polsce i w Europie odzwierciedla zmieniającą się strukturę wiekową społeczeństwa. Starzenie się populacji stawia przed krajami europejskimi wiele wyzwań, ale także otwiera perspektywy na rozwój innowacyjnych rozwiązań i strategii demograficznych. Ważne jest, aby odpowiednio reagować na te zmiany, dostosowując polityki społeczne, gospodarcze i zdrowotne do potrzeb coraz starszej populacji. Jednocześnie warto podkreślić, że starzejące się społeczeństwo może także mieć swoje zalety, takie jak doświadczenie i wiedza starszych pokoleń, które mogą przyczynić się do rozwoju społeczeństwa i gospodarki.